مالک اولین رستوران چه کسی بود و در چه سالی افتتاح شد؟
مالک اولین رستوران چه کسی بود و در چه سالی افتتاح شد؟ (روایتی از آغاز رستوران‌داری در ایران و جهان)
امروز رستوران‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی شهری هستند. اما تا به حال از خودتان پرسیده‌اید اولین رستوران جهان چه زمانی افتتاح شد؟ یا در ایران، چه کسی اولین بار ایده رستوران‌داری را به‌کار گرفت؟ در این مقاله، با هم سفری می‌کنیم به گذشته، از ریشه‌های رستوران‌داری در اروپا و چین تا تولد نخستین رستوران ایرانی توسط حاج علی نایب در قلب تهران.
معنای رستوران؛ واژه‌ای فرانسوی با ریشه‌ٔ جهانی
کلمه “رستوران” از واژه‌ی فرانسوی restaurer به‌معنای «ترمیم‌کردن» آمده است. در قرن ۱۸ میلادی، غذاخوری‌هایی در فرانسه افتتاح شدند که غذاهای مقوی و سبک برای ترمیم سلامت بدن سرو می‌کردند. این واژه به‌تدریج به محلی اطلاق شد که غذا به‌صورت آماده به مشتریان عرضه می‌شد.
اولین رستوران رسمی دنیا؛ پاریس، قرن هجدهم
در سال ۱۷۶۵ میلادی، مردی به‌نام بولانژر (Boulanger) در پاریس مکانی باز کرد که در آن غذاهای آماده، سوپ و خوراک به مشتریان ارائه می‌شد. برخلاف مهمان‌خانه‌ها، در این محل نیازی به اقامت نبود. مورخان این مجموعه را نخستین رستوران رسمی می‌دانند که به شکل مدرن خدمات غذا ارائه می‌داد.
چین باستان؛ رستوران‌های شبانه‌روزی
در کنار پاریس، چین هم در تاریخ رستوران‌داری سابقه‌ای بسیار قدیمی دارد. در دوران سلسله سونگ (قرن ۱۰ میلادی)، شهرهایی مانند کایفنگ و هانگ‌ژو رستوران‌هایی داشتند که شبانه‌روز باز بودند و غذاهای متنوع منطقه‌ای سرو می‌کردند. برخی مورخان اعتقاد دارند که شکل‌گیری رستوران‌ها به‌معنای واقعی، نخست در شرق آسیا رخ داده است.
تولد رستوران در ایران؛ حاج علی نایب، مردی با نگاهی نو
در ایران، رستوران‌داری به شکل امروزی با تأسیس «چلوکبابی نایب» در تهران آغاز شد. حاج علی نایب در حدود سال ۱۲۷۴ خورشیدی (مطابق با سال ۱۸۹۵ میلادی) نخستین رستوران رسمی ایران را در بازار تهران افتتاح کرد. او ایده‌ای تازه داشت؛ ترکیب پخت‌وپز حرفه‌ای با سرو غذا در محیطی تمیز و منظم.
از دکان تا رستوران
تا پیش از آن، مردم غذا را در منزل تهیه می‌کردند یا در سفره‌خانه‌ها، آش‌فروشی‌ها و قهوه‌خانه‌ها، خوراکی ساده می‌خوردند. اما حاج علی نایب با الگوبرداری از شیوه‌های جدید، محیطی ایجاد کرد که خانواده‌ها و تجار بتوانند با خیال راحت بنشینند و چلوکباب با کیفیت بالا بخورند.
چلوکباب نایب؛ نماد کیفیت و اصالت
غذای اصلی این رستوران چلوکباب سلطانی بود؛ ترکیبی از برنج ایرانی، کره، گوجه و کباب تازه. استقبال مشتریان آن‌قدر زیاد بود که نایب مجبور شد طبقه‌ی دوم را به سالن غذاخوری اضافه کند. این نوآوری، الگویی شد برای ده‌ها رستوران دیگر در دهه‌های بعد.
تأثیر فرهنگی و اجتماعی رستوران نایب
رستوران نایب فقط یک محل غذاخوری نبود؛ جایی بود برای دیدار بازرگانان، گفت‌وگوهای سیاسی، و حتی ملاقات‌های خانوادگی. با گذشت زمان، نایب نه‌تنها یک برند شد، بلکه فرهنگ غذاخوری بیرون از منزل را در ایران نهادینه کرد.
توسعه و تداوم نام نایب
نسل‌های بعدی خانواده نایب، مسیر پدر را ادامه دادند و امروزه رستوران‌های زنجیره‌ای نایب در تهران و شهرهای دیگر فعالیت می‌کنند. نام نایب همچنان یادآور کیفیت، تجربه و اصالت در غذای ایرانی است.
تفاوت رستوران با مهمان‌خانه و قهوه‌خانه
یکی از تفاوت‌های مهم، در نوع خدمات است. در قهوه‌خانه‌ها، بیشتر نوشیدنی و تنقلات سرو می‌شود و فضای رسمی ندارد. مهمان‌خانه‌ها نیز معمولاً خدمات اقامتی به همراه غذا ارائه می‌دهند. اما رستوران جایی‌ست که افراد برای صرف غذا در یک فضای مشخص، بدون اقامت، مراجعه می‌کنند.
جمع‌بندی؛ رستوران‌داری از دیروز تا امروز
رستوران‌ها از قرن‌ها پیش در کشورهای مختلف شکل گرفته‌اند، اما شکل امروزی آن‌ها از پاریس و سپس کشورهای آسیایی گسترش یافته است. در ایران، حاج علی نایب با راه‌اندازی اولین چلوکبابی، نقش بزرگی در فرهنگ‌سازی غذاخوری مدرن ایفا کرد.
